- نویسنده : امید حسینی
خاتم کاری اصفهان از هنرهای اصیل ایرانی بشمار می رود. در طی سالیان طولانی و با سپری شدن دوره های مختلف ذوق و هنر ایرانیان روز به روز بیشتر شده این تکامل هنر را در صنایع دستی می توانید به وضوح مشاهده کنید. در واقع می توان گفت صنایع دستی مجموعه با ارزش از تفکرات تمدن و فرهنگ ایرانیان در برابر فضای خشن و بی روح صنعتی و ماشینی می باشد. هنر خاتم کاری را می توان نمونه ایی از ذوق پارسی دانست. به همین خاطر انواع صنایع دستی اصلی ترین کالای اقتصادی فرهنگی هنری ایرانیان به شمار می روند. از نظر تنوع و جایگاه ارائه محصولات کشور ایران توانسته است رتبه سوم جهانی را به خود اختصاص دهند.البته با توجه به توسعه فناوری های جدید و همچنین پیشرفته صنایع ماشین برخی از هنرهای دستی ایران کمرنگ و یا به طور کلی از بین رفته اند. خلاقیت هنری یکی دیگر از ویژگیهای صنایع دستی ایرانی می باشد. خاتم کاری روی مس تلفیق هنر خاتم کاری و فلزکاری است. خرید خاتم کاری از شهرهایی که قطب این صنعت هستند مقرون به صرفه تر است. قیمت خاتم کاری نسبت به سایر محصولات لوکس خارجی ارزان تر می باشد. با وجود اینکه برخی از این هنرها و فنون جایگاه خود را از دست داده اند و در حاشیه تولیدات کشور قرار گرفتهاند ولی با این اوصاف همچنان امکان کسب درآمد از این طریق وجود دارد حتی کسب درآمد های ارزی، به شرط اینکه مسئولین برای برگزاری دوره های آموزشی و همچنین بازاریابی تولیدات صنایع دستی حمایت های خود را از هنرمندان دریغ نکنند. اطلاع دقیقی از خاتم کاری و تاریخچه این هنر در دست نیست و تعداد کمی کتب و آثار قدیمی که نشان از هویت آن باشد در دسترس است. یکی از موارد بسیار مهمی که به موجب بهتر شدن وضعیت هنرهای دستی و پیشرفت آنها میشود تدوین متون آموزشی مناسب می باشد. در حال حاضر محتوای بسیاری از کتابها و مقاله هایی که در زمینه هنرهای دستی نوشته می شود ، متاسفانه خیلی مناسب نمی باشند و به معرفی هنر اکتفا می کنند. و کمتر به بحث آموزش آن می پردازند. خاتم کاری اصفهان و خاتم کاری شیراز به عنوان شناخته شده ترین و اصیل ترین هنرهای این رشته شناخته می شوند. با توجه به زحمات کشیده شده برای تولید محصولات خاتم , قیمت ظروف خاتم کاری ارزان می باشد. شاید شما نیز به این موضوع توجه کرده باشید که از نظر ارزآوری یکی از مهمترین تجارت هایی که می تواند صورت بگیرد، فروش و صادر کردن صنایع دستی می باشد. قابل ذکر است که در حال حاضر تقریباً افراد زیادی در رشته های مختلف صنایع دستی به طور مستقیم مشغول به فعالیت هستند همچنین تقریباً ۱۰ میلیون نفر دیگر نیز به صورت غیر مستقیم در این بازار فعالیت دارند. حال که تعداد افرادی که در این زمینه فعالیت میکنند بسیار زیاد هستند میتوانیم با تحت پوشش قرار دادن آنها و حمایت از صادرات تولیدات در این زمینه جهت رشد اقتصادی اقدام کنیم. خاتم کاری اصفهان هنر سنتی نصف جهان است که می توان آن را به عنوان یکی از گنجینه های بی انتهای ایرانی بر شمرد. جدیدترین محصولات چوبی صنایع دستی خاتم کاری اصفهان را می توانید از فروشگاه آنلاین صنایع دستی خریداری کنید. خاتم، مخلوطی از چند ضلعی هایی با میزان اضلاع مختلف که با بهره گیری از مواد اولیه متفاوت و در رنگ های مختلف و با تعداد اضلاع 5 ، 6 ، 8 یا 10 ضلعی ساخته شده است. خاتم از آن دسته هنر هایی به شمار می رود که کارایی زیادی دارد و در طراحی و ساخت آن باید دقت زیادی داشته باشید.تماس با واحد فروش: 09019277512
هنر خاتم کاری
معنی خاتم ساز در لغت نامه دهخدا به این شکل گفته شده است :آن که پاره های استخوان را در چوب با نقش و نگار بنشاند. به عملی که خاتم ساز انجام می دهد خاتم سازی می گویند.
معنی خاتم ساز در دایره المعارف فارسی به این شکل گفته شده است: هنر چیدن اشیاء به شکل موزایک.
طراحی های گوناگون خاتم همواره به صورت منظم هندسی شده است. این طرح ها را با گذاشتن مثلث های کوچک در کنار یکدیگر نقش بندی می کنند. مثلث ها را از انواع چوب ، فلز و … درست می کنند. هر چقدر مثلث ها کوچک تر باشند ، خاتم مرغوب تر خواهد بود. در یک نقش خاتم ، برای درست کردن کوچک ترین واحد هندسی ، حداقل 3 مثلث و برای بزرگ ترین آن ، حداکثر 400 مثلث نیاز دارد.
خاتم یکی از هنرهای زیبای جهان به شمار می رود. برای چیدن اشیا چوبی به شکلی مانند موزایک که با انواع مثلث های کوچک 2 پهلو و 3 پهلو از نوع عاج، و… انجام می شود.
هنر خاتم در طول زمان نسل به نسل منتقل شده است و در طول زمان به این شکل که الان وجود دارد در آمده است. در این نقل و انتقال ها چه بسا رمز و راز ها و اسرار های نهفته از بین رفته است و چه تخیلات و افسانه هایی که به جای واقعیت را در این فن قرارگرفته است.
استاد اکبر سال های بسیاری است که با این هنر زندگی و کارکرده است. او از بچگی که کنار پدر خود هنر خاتم کاری را انجام می دهد. درباره این هنر زیبا گفته است: این هنر 2 روش دارد. اولین کاری که باید در زمینه خاتم سازی انجام دهید طراحی خاتم است.
با مخلوط کردن مواد اولیه لازم خاتم کاری گل به وجود می آید. پس از آن به کمک قامه ( وسیله ی مکعب مستطیلی شکل است که طول آن چهل سانتیمتر و عرض آن ده سانتی متر و قطر آن سه سانتیمتر می باشد و جنس آن از چوب یا خاتم است.) که با برش آن می توانید می توانید لایه خاتم را ایجاد کنید.
دومین کاری که باید انجام دهید خاتم کاری است که شامل طراحی زیرساخت های آن ، نحوه ی چسبیدن لایه های خاتم روی پایین کار، پرداخت و جلاکاری اشیای خاتم کاری می باشد.
در مورد تاریخچه این هنر باید گفت که : زمان شروع این هنر، آشکار نیست و آن چه در مورد آن گفته شده است با تخیل و افسانه بیشتر همراه است. ولی به گفته ی یکی از برجستگان خاتم سازی این هنر به شکل حال حاضر پیش از صفویه و در عهد ایلخان مغول بر ایران و در پی پیدایش رابطه مستقیم میان ایران و چین; به ایران راه پیدا کرده است. بعضی دیگر از کارشناسان هم اعتقاد دارند که خاتم کاری در زمان دیلمان در ایران و در شهر شیراز بنا نهاده شده است و در دوره صفویه توسعه پیدا کرد، چرا که از طرفی حمایت حکومت از هنرمندان و از طرفی سو ایجاد رابط های بازرگانی با سایر کشورها به توسعه ی هنر خاتم کمک کرده اند.
استاد اکبر گفته است: در ایران قبل از پیدایش اسلام نوعی خاتم سازی وجود داشته و شیوه کار آن چنین بوده که از چوب یک رنگ، مکعب هایی با اضلاع 4 میلی متر بریده می شدند و با طرح های مختلفی روی صفحه ای نصب می کردند که این روش تا قرن های زیادی بعد از اسلام هم رواج داشت.
او همچنین گفته است که: امروزه منبری خاتم کاری شده در شیراز وجود دارد که عمر آن به بیش از هزار سال می رسد.
خاتم اول از کنار یکدیگر قرار گرفتن مثلث های بزرگ به وجود می آمد و رنگ چوب های آن بیشتر سیاه یا سفید بود اما به مرور زمان سلیقه ها زیادی شکل گرفت و باعث شد رنگ های دیگری هم در این زمینه وارد کار شوند از جمله رنگ های مانند قرمز، آبی و زرد و … و به جای روی و قلع که در گذشته به کار گرفته می شد که هیچ زیبایی نداشت، حال از فلز برنج استفاده می شود.
این استاد خاتم کاری تغییرات خاتم را به این شکل می گوید: از نظر هندسی در خاتم تغییراتی به وجود آمده و شکل های 3 ضلعی، 5 ضلعی، 8 ضلعی، 10 ضلعی و 12 ضلعی استفاده می شود که با قرار گرفتن آن ها کنار همدیگر نقش بندی به وجود می آید.
درباره نحوه ی درست کردن خاتم هم از او سوال پرسیده ام و استاد اکبر این چنین جواب داده است: در خاتم کاری به وسیله چوب و… اشکالی به صورت منشورهای مثلث القاعده برش می زنند و در کنار یکدیگر قرار می دهند. بعد با سریش برش های نازک را با نظم به خصوصی روی ورقه نازک چوبی می چسبانند و بعد از خشک کردن، ورقه ها را روی وسایلی که می خواهند روی آن تزیینات خاتم کاری انجام دهند می گذارند.
این استاد خاتم کاری درباره مواد و مصالح لازم در این هنر گفته است: انواع چوب از اصلی ترین مواد خاتم سازی به شمار می رود که شامل چوب های عناب، نارنج، گردو، کیکم، فوفل و … می باشد. همچنین برخی از استخوان ها به دلیل بادوام بودن و رنگ سفید آن ها در خاتم کاری بکار گرفته می شوند که می توان به بعضی از آنها مانند استخوان های شتر، گاو، و همین طور عاج فیل و عاج مصنوعی هم اشاره کرد. برای اینکه خاتم ساخته شده دوام بیشتری داشته باشد ، در اینگونه موارد معمولا از فلزات رنگی مانند آلومینیوم و نقره با رنگ سفید و برنج مورد استفاده قرار خواهند گرفت.
او اعتقاد دارد: در انتخاب مصالح می بایست بیشترین توجه را داشته باشید تا بتوانید به بهترین نتیجه دست پیدا کنید. به عنوان مثال برای داشتن چوب خوب می بایست توجه کنید که رنگ و بافت مناسبی داشته باشد و گره یا ترک نداشته باشد. فلزات هم می بایست آلیاژ مناسبی داشته باشند.
برنج که دارای آلیاژ مناسبی است بالاترین کاربرد را در هنر خاتم سازی دارد و در تهیه استخوان هم می بایست به موردهایی مثل سلامت حیوان ذبح شده، تازگی استخوان و سفیدی رنگ آن دقت داشته باشید. البته استخوان بر اساس مراحل به خصوصی مانند چربی گیری، و غوطه وری در محلول آب و آهک باعث می شود تا آماده کار شود. او همچنین وسایل مخصوص به کار خود را معرفی کرده است ، ابزار هایی مثل گیره فلزی، تیز سوهان، اره سیم ساب دار، مثلث ساب، مغار، گونیا و پرگار ابزار لازم برای ایجاد این هنر بکار گرفته می شوند.
آثار خاتم سازی در زمان های گوناگون
دوران صفویه یکی از بهترین زمان های خاتم سازی در ایران محسوب می شود. قسمت هایی از صندوق آرامگاه شیخ صفی الدین در اردبیل، صندوق آرامگاه شاه اسماعیل صفوی در کرمان، قاب آینه خاتم که در تاریخ 1124 هجری. قمری در کرمان به وجود آمده و جز مجموعه خاص مرحوم محمد حسین صنیع خاتم به حساب می آید. صندوق مرقد امام زاده سید علاالدین حسین فرزند امام موسی بن جعفر(ع) در شیراز که قدمت آن ها چهارصد تا چهارصد و پنجاه سال است. صندوق مرقد حضرت موسی بن جعفر(ع) و حضرت امام جواد(ع) در سامرا و صندوق خاتم ضریح نرگس خاتون مادر گرامی حضرت حجت الله (عج) که در سامره قرار دارد و در دوران شاه سلطان حسین صفوی به کمک استاد جعفر طراحی شد یکی از کار های معروف خاتم آن دوران بود.
خاتم سازی
او همچنین گفته است: در زمان زندیه و مخصوصا دوران سلطنت کریم خان در اثر تشویق هنرمندان تحولاتی در هنرهای تزیینی ایران به وجود آمد و از آثار مرتبط به این زمان می توان از صندوق خاتم مرقد حضرت سید الشهدا (ع) ، صندوق مرقد حضرت علی بن ابیطالب (ع) در نجف اشرف، صندوق مقبره حضرت زینب (س) و حضرت رقیه (س) در سوریه اشاره کرد.
استاد اکبر می گوید: در زمان قاجاریه هنر خاتم رو به افول قرار داد ولی در زمان حال حاضر هم هنرمندان از خود آثاری به جا گذاشته اند که می توان به مواردی همچون در ورودی خزانه و حرم حضرت عبد العظیم (ع) و در ورودی موزه ایران باستان می باشد.
در زمان پهلوی کارخانه خاتم سازی در مدرسه هنرهای زیبا ساخته شد و در سال هزار و سیصد و یازده ه.ق از محمد حسین صنیع برای مدیریت این کارگاه در تهران دعوت به عمل آمد. در سال 1313 ساخت اتاق خاتم کاخ مرمر به وسیله ی 7 نفر از استادان معروف که با همکاری 60 نفر از خاتم سازان که از سرتاسر شهرهای ایران آمده بودند شروع شد و ساخت آن به مدت 4 سال زمان برد. ساخت صندوق حضرت العظیم (ع)، حضرت شاه چراغ(ع)، صندوق های حضرت مسلم بن عقیل(ع)، و هم تالار خاتم مجلس شورای ملی سابق که ساخت آن با تلاش خستگی ناپذیر بیش از 60 تن از استادان و در مدت شش سال تمام شد.
او همچنین ادامه می دهد: در زمان جنگ وارد ایران شد از این رو اقتصاد و کمبود مسافران خارج از ایران سبب شد تا رونق این هنر اصیل کاهش پیدا کند و خوشبختانه بعد از تمام شدن جنگ باعث وضعیت اقتصاد و بازدکنندگان خارجی از موزه ها و نمایشگاه باعث شد تا دوباره این هنر رونق پیدا کند.
خاتم مخلوطی است از چند ضلعی های به دارای نظم به خصوصی هستند و تعداد اضلاع متفاوتی دارند که با بهره گیری از مواد اولیه مختلف در رنگ های متفاوت طراحی شده اند. خاتم جز هنرهای دستی است که کاربرد فراوانی دارد و ساخت آن نیاز به حوصله زیادی دارد . چند ضلعی هایی که در خاتم سازی به کار می آید.
مواد و مصالح خاتم سازی:
- ابزار های چوب
چوب فوفل ، عناب، بقم، نارنج و چوب شمشاد و… - ابزارهای فلز
مفتول های نقره ای یا طلایی ، آلومینیوم و… - ابزار های استخوان
استخوان مصنوعی ، استخوان ساق پا و دست شتر یا اسب، عاج فیل، - رنگ سبز
این رنگ از مخلوط نشادر و براده مس و سرکه به وجود می آید. استخوان های برش داده شده را در ظروفی که داخل آن محلول رنگی است می ریزند و مدت 6 ماه در نور خورشید می گذارند. در حال حاضر از آنجای که گرفتن استخوان شتر با سختی مواجه است، از چوب نارنج به جای استخوان شتر می توان بهره گیری کرد و برای رنگ کردن آن، از رنگ سبز به خصوص رنگ رزی پشم استفاده می کنند.
ابزار خاتم سازی
رنده، اره، سوهان، گونیا، چکش، گازانبر، پرس و …
روغنکاری خاتم
اصولا سطح 1 خاتم به 2 دلیل روغن کاری می شود : به دلیل براق شدن خاتم و محفاظت آن در برابر رطوبت، گرما و سرما. قبلا برای اینکار روغن جلا استفاده می کردند. پس از گذشت زمانی روغن هاویلوکس جایگزین آن شد. و در حال حاضر از پلی استر استفاده می کنند.
خاتم از لحاظ گل دارای تنوع بسیاری است، از بین آن ها می توان به: شش و لوز، طاقی، و خاتم دورنگ اشاره کرد. می توان از انواع حاشیه هم جویی، طوره دار و … را نام برد.
مراحل تولید خاتم
1) آماده کردن و بریدن مواد خام اولیه
خاتمکار می بایست مواد اولیه خود مانند چوب، استخوان، فلز و سایر موارد را از قبل کار خاتم سازی را آماده داشته باشد. حال چوب مورد نیاز خود را که دارای رنگ های بندی متفاوتی است تامین کند. مرسوم ترین چوب ها می توان به چوب هایی با رنگ قرمز چوب عناب، روشن چوب نارنج و رنگ سرخ تیره چوب فوفل و … اشاره کنیم. برای کارهای که ارزش زیادی دارند از چوب قهوه ای یا چوب آبنوس و ساج هم استفاده می شود.
سپس خاتم کار چوب ها را با اره بغل 6 بُر به قطعه های نازک که به لا معروف است می برند. میزان ضخیم بودن هر لا 23/0 و اندازه آن 5*70 سانتیمتر می باشد. که به این لاهای نازک ، لای مثلث می گویند؛ دلیل اینکه اسم های متفاوتی دارند این است که اسامی آن ها براساس طرز برش آن ها می باشد. بعد آن ها را در گوشه ای قرار می دهند تا خشک شود. استخوان شتر را به این شکل به نوارهای کوچکی برش می دهند و آن را در درون ظرف های سفالی به اسم هسین قرار می دهند. داخل این ظرف، آب و آهک می گذارند و استخوان ها را حدود سه ماه در آن می گذارند تا سفید شود.
در سال 1315 زمانی که رضا شاه پهلوی قصد داشت 400 متر مربع دیوار کاخ تازه خود در تهران خاتم کاری کند، از روش فنی که قرن ها در ایران رواج داشت استفاده کرد.
در مرحله بعدی دوباره استخوان ها و چوب ها را برش های خیلی ریز می دهند. که به آن شش گفته می شود که عرض هر یک از آن 24/0 سانتیمتر می باشد. برخی از شش های استخوانی را به هم می بندند و آن را در طروف دیگری که دارای محلول خورنده سبز رنگی هست قرار می دهند. این محلول سبز، ترکیبی از سرکه و نشادر می باشد که براده مس به اسم سواله ی مس و دم چرخ مس به آن افزوده شده است. شش ها چهار تا 6 ماه در آب سبز قرار داده می شوند تا این که اثر اسیدی مس در آن نفوذ پیدا کند و رنگ آن را سبز کند. برای کارهای خاتمکاری با هزینه ی بیشتر ، از عاج فیل استفاده می کردند. سپس نوبت آماده کردن شش های فلزی می رسد. شش های فلزی به شکل معمول با از برنج یا نقره ساخته می شدند مفتول برنج را به قطعه های هفتاد سانتی متر برش زده و با چکش دم پهن اطراف قالب های آن را به شکل شیارهای مثلثی درست می کنند و به این شکل یک مثلث به اسم سه پخ به وجود می آید.
پس از آن نوبت شکل دادن شش ها است. شش های الماس گون را جو می گویند. خاتمکار برای این که شکل های لازم خود را بسازد، روی 1 تخته که دارای شیار هایی می باشد و به شکل قالب کار می کند که به آن سیم مساوی می گویند، شش های آماده را بر حسب نقشه در جای خود می گذارند و روی را آن سوهان دم پهن می کشد و شکل مشخص شده ای را به وجود می آوردند. به این شکل چوب، استخوان و شش های سی تکمیل می شوند و در بسته های بزرگ به گوشه ای قرار می دهند.
2) گذاشتن شش های مرکب و میله
در این مرحله خاتمکار ، طرحی که مد نظر دارد را انتخاب می نماید، برای مثال مخلوطی از شکل های مثلثاتی در داخل شش گوش های مثلثات بزرگ. با دارا بودن حداقل 3 نوع چوب رنگی ، فلز و استخوان می توان ترکیبات احتمالی بسیار مختلف و متعددی را به وجود آورد.
3) به هم بستن و بسته بندی گل ها
زمانی که همه ی میله ها آماده شد طول اصلی آن ها که هفتاد سانتی متر خواهد بود که به 8 تکه و هر یک 75/8 سانتیمتر یا زیادتر است بریده خواهد شد. سپس خاتمکار با توجه به بزرگی کار، لایه های استخوان را آماده و نیمی از آن را با قطعه هایی که 2 سر آن به هم چسبیده اند و به اندازه ی کار مورد نظر درست شده است، گرد می آورد. در مرحله بعد گل های شش گوش کوتاه و میله مثلثاتی را روی این تخته ها یا استخوان ها چسب می زنند. سپس تخته دیگری روی آن می گذارند و تمامی این مجموعه را بین 2 تخته گیره قرار می دهد. و 2 تا گوه هم روی آن قرار می دهند و با چکش هر 2 گو را می کوبد تا سفت شود. با این نوع بسته بندی میله ها قامه گفته می شود.
4) برش زدن لایه ها و بسته های پشت
خاتمکار با اره خیلی نازک قامه ها را به قطعه هایی به ضخامت سه میلی برش می زند. برش آن ها نسبت به محور شش ها 90 درجه است. آصر ، که عبارت از تخته های پشت بند به ضخامت شش میلی متر، برش های خاتم را یکی در میان ، داخل جعبه ای که به شکل معمول دوازده برش خاتم کاری ظرفیت دارد به اسم توره می چسبانند و این بسته را بین منگنه گوه می گذارند.
5) برش زدن توره ها و قرار دادن ورقه ها روی آنها
توره را برش زده و به صورت ورقه ها با لایه ی نازک در می آورند. این کار هم با اره ببا ضرافت بسیار صورت می گیرد. برش ها به شکلی انجام می شود که نخستین برش، لایه ی دو سایه را به 2 بخش برابر تقسیم خواهد کرد و برش بعد آصر اول را می شکافد و این کار تا جایی انجام می شود که بیست و چهار ورقه، لایه ای در حدود 5/1 میلیمتر خاتم کاری در یک سمت و سه میلی متر آصر در سمت دیگر تشکیل دهد. بعد آن ورقه ها را روی تخته رنده کشویی به خصوصی، صاف نموده و سمباده می کشند و به جسمی که می بایست تزیین شود چسبانده خواهد شد. برای چسبیدن هم از چسب به خصوصی استفاده می نمایند. در بعضی خاتم ها برای زیباتر شدن کار حاشیه به خصوصی اطراف شی را قرار می دهند که به آن مُدخِر گفته می شود. در پایان سطح خاتم کاری شده را سنباده می زنند و همچنین به آن روغن سندلوس می مالند تا در مقابل رطوبت و آب مقاومت داشته باشد.
همان گونه که در جریان هستید، ساخت خاتم زمان زیادی طول می کشد و پر دردسر است و احتمالا به این علت است که اسم خاتم را بر روی آن قرار داده اند چون که نهایت هنر ایرانیان است. متاسفانه به تازگی با وارد شدن خاتم کاری های چینی! باعث شده کسانی که دیگر به شکل عاشقانه این کار را دنبال می کردندبه چشمشان دیگر این هنر رنگ سابق را نداشته باشد. بیایید به عنوان یک ایرانی، از این هنر که طرفداران زیادی دارد، حمایت کنیم و از خریداری جنس های بی کیفیت چینی اجتناب کنیم.
خاتم کاری مرغوب
- هر چقدر طرح ها و مثلث های که در آن وجود دارند کوچکتر باشند ، کیفیت و زیبایی آن هم بالاتر است.
- از چوب الوان و رنگ طبیعی ساخته می شود.
- در ساخت آن از فلزاتی مانند طلا و نقره و در اجناس درجه 2 فلزاتی مانند برنج ، مس ، آلومینیوم استفاده می شود.
- میان برش ها و جایی که اتصال دارند هیچ فاصله ای را نخواهید دید.
- در آن صدف بکار می رود.
- برای پر کردن فاصله ی بین آنها از بتونه استفاده نمی شود.
- گلها در بخش گوشه و پهلوی خاتم می بایست به طور کامل قرینه و برابر باشد و قطعِ نقش و طرح به چشم نیاید.
- تمامی سطوح خاتم دارای ضخامت یکسانی است.
- همه سطوح آن با لاک خاصی یا پلی استر پوشانده می شود به دلیل اینکه در غیر اینصورت هوا می تواند به داخل آن نفوذ کند و سبب پوسیدگی زودتر آن شود.
- چنان چه محصول خاتم به شکل قاب باشد می بایست از ایستایی قابل اطمینانی برخوردار باشد.
- چنان چه محصول خاتم کاری شده به شکل جعبه باشد ، برای هر پانزده سانتیمتر 1 لولا به شکل لولای مخفی در نظر گرفته خواهد شد. در مورد جعبه های که در دارند 2 قطعه دقیقا بر هم جفت می شوند.
- نباید هیج جای خاتم خالی باشد.
- یک شکل بودن رنگ و مصالح بکار گرفته شده در تولید خاتم.
- نداشتن تغییر در شکل و رنگ.
- تعمییر که بر روی آن صورت می گیرد و بتونه ها نباید روی سطح کار مشخص باشد .
- قرینه بودن همه ی گلها و شکل ها در سطح محصول .
- دقیق بودن طرح : تمامی ابعاد آن قرینه و یک سایز باشند چنانچه شاسی طرح دقیق نباشد بهترین خاتم هم برروی آن شکل خوبی نخواهد داشت و تمام طرح را از بین خواهد برد به همین دلیل است که هنرمند خاتم ساز میبایست یک نجار حرفه ای باشد.
- رنگکاری وسیله ی مورد نظر بایستی حرفه ای باشد و هیچ مشکلی نداشته باشد.
- طرح ها و نقش ها هر چه کوچکتر باشند کیفیت و ارزش کار بیشتر می شود.
- مهم ترین شهر هایی که خاتم کاری در آن رواج بیشتری دارد شیراز، اصفهان و تهران است. البته بیشتر افرادی که در ایران این کار را انجام می دهند تهرانی اصفهانی یا شیرازی هستند.
- نکته مهم تمامی وسایل خاتم کاری شده باید دور از رطوبت ، حرارت، و نور مستقیم خورشید باشند و از پاک کردن آن ها با پارچه ی مرطوب و از به کار گیری هر نوع جلاسنج بر روی سطوح خاتم جلوگیری کنید.
مخترع خاتم کاری
در مورد کسی که این هنر را اختراع کرده است روایت هایی وجود دارد اما آن چه که باید بدانید آن است که به درستی مشخص نشده است نخستین خاتمسازی را چه شخصی به وجود آورده است. در دایرةالمعارف فارسی هم گفته شده موقع شروع این هنر دانسته نیست، و آنچه درباره آن می گویند با تخیل بیشتر شباهت دارد. بعضی از استادان خاتم ساز هنوز عقیده دارند که هنر خاتمسازی یکی از معجزه های حضرت ابراهیم بوده است.
صنعت گران مصری این روش را مثل خیلی از هنرهای دیگر از قبطیها اقتباس کردهاند، چندین قطعه و لوحه که روی آن ها با چوب و استخوان موزایک درست شده است در عین الصره نزدیک قاهره در اوایل زمان اسلام بدست آمده و معمولا آن ها در موزه صنایع اسلامی قاهره و یا موزه برلین هستند که یکی از بهترین کار های که در این هنر ساخته شده است در موزه متروپولیتن می باشد. امروزه هنرهای جدیدی مانند خاتم کاری روی مس از هنر اصلی خاتم سازی رشد کرده است.
از دیگر آثار و نمونههای تاریخی دراین هنر
- منبر خاتم کاری که در مسجد جامع عتیق شیراز وجود دارد عمر آن بیشتر از 1000 سال است.
- سقف ایوان اصلی مسجد جامع عتیق شیراز مرتبط به سده 8 هجری است.
- درهای خاتمکاری شده قصر تیمور گرگانی به اسم دلگشا در سمرقند.
- درهای چوب گردو و … طراحی شده به وسیله ی استاد مشهور حبیب الله در سال ۹۹۹ هجری که در موزه برلین قرار گرفته است.
- درهای مزین که با طرح های هندسی گل و بته ساخته شده است و در موزه ویکتوریا آلربت نگهداری می شود.
- منبر چوبی مسجد لبنان که اجزای نقره ای آن ماله سال ۱۱۱۴هجری تخمین زده شده است.
در زمان صفوی این هنر توانست به بالاترین شکل ممکن رشد پیدا کند. در این زمان از اطراف ایران هنرمندانی وارد اصفهان شدند و هنرهای این کشور که از یادها رفته بود مجددا احیا شد و هنرمندان بر اساس فعالیت در رشته های خاتمکاری ،کاشی کاری و … به بهبود و درست کردن ساختمان ها و اماکن مقدس تشویق شدند. طی مرور زمان در دوران قاجاریه به دلیل بی توجهی به این هنر مثل سایر هنرها از ارزش آن کم شد و استادان این رشته در این زمان اصلا شرایط زندگی خوبی نداشتند.
در سال هزار و سیصد و هفت آغاز دوران پهلوی مدرسه صنایع مستظرفه به تلاش های استاد محمد غفاری ساخته شد و این هنرستان توانست این هنرها را رونق دهد و پس از آن کارگاه های خاتم سازی و دیگر کارگاه ها در وزارت فرهنگ و هنر سابق به وجود آمدند .
آثار به جای مانده برخی از هنرمندان اصفهان، تهران و شیراز شامل : اتاق 7*7 خاتمکاری شده با همه ی تجهیزات موجود در آن، در کاخ مرمر که ساخت آن مدت 4 سالبه طول انجامید. تالار خاتم مجلس شورای ملی با چهارصد متر مربع خاتمکاری.
هنر خاتمسازی پس از انقلاب اسلامی در کارگاه خاتمسازی وزارت فرهنگ تحت اسم تازه ای با وابستگی به وزارت فرهنگ و آموزش عالی ادامه پیدا کرد و از آن دوران تا به حال سمت و سوی طرح ها عوض شده و با پاک کردن طرح های بیرونی دقت زیادتری به سنتگرایی شده و از آن به بعد خط و نوشته وارد خاتم شد.
خاتم کاری در ادبیات
در شعرهای شعرا پیش از سده نهم هرجا اسمی از خاتم گفته شود به معنای انگشتری می باشد و فقط 1 بیت از شعرهای مفید بلخی شاعر قرن 11 به معنی هنر خاتم سازی گفته شده است:
صد نقش بر استخوانم افکند زداغ گویا که لب لعل تو خاتم بند است.
خاتم کاری در اصفهان
خاتم کاری در اصفهان به زمان سلجوقیان بر می گردد که از آن دوران آثاری به جای مانده است. که می توان به درب شبستان مسجد جامع اصفهان و آثار دیگری در جاهای دیگر مثل مسجد مصری در جهانباره اشاره کرد.
هنرخاتم کاری در دوران صفویه به اوج رسید و آثاری هم از آن موقع وجود دارد که می توان به درب مدرسه ی سلطانی چهار باغ اشاره کرد. که یکی از آثار مهم زمان صفویه به شمار می رود. سایر آثار شیخ صفی الدین در اردبیل که استادانی از اصفهان بر روی آن کار کرده اند و در دوران قاجار رو به تحلیل رفته اما همچنان به جای خود مانده مثل درب مسجد سید اصفهان. و در دوران پهلوی اول استادانی از شیراز و اصفهان تمامی در و دیوار سالن خاتم کاخ مرمر را خاتمکاری کرده اند و تمامی وسایل این اتاق مثل میز تحریر و جا لباسی وغیره را با طراحی زیبای استاد حسین کاشی تراش ساخته شده اند.افراد دیگری که در ساخت خاتم کاری کاخ مرمر مشارکت داشته اند می توان به حاج خلیل گلریز خاتمی، آقای حمید ترکان، آقای حسین شفقت و …اشاره کرد. خاتم کاری اصفهان محصول هنر دست اساتید بنام ایرانی است که سال ها پیش آن را به امانت نزد خود حفظ کرده اند.
و در دوران پهلوی دوم در هنرستان هنرهای زیبای اصفهان این هنر توانست به شکوه سابق خود برسد و استادانی مثل آقای علی نعمت که از تمامی استادان عصر خود مهارت بیشتری داشت. با طراحی آقای عیسی بهادری خاتمکاری را آغاز کرد و از آن شکل هندسی منظم به طرح هایی مثل گل و مرغ و حیوانات که در خاتم کاری یکی از سخت ترین طح ها محسوب می شد را خلق کرد. و همچنین آثار نفیس و زیبایی ساخت و به ملکه انگلیس و رئیس جمهور آمریکا آیزنهاور هدیه داد و دیگر آثار از استادانی بزرگ به شکل صندوق بروی مقبره های ائمه اطهار ، و مشهد مقدس درست شدند که یادشان گرامی باد.
Khatam Kari Art
Khatam Kari is a famous art which has a lot of fans. It is a time-consuming process which is done by patient masters of Isfahan who devote their lives to art and handicrafts. BazareMina online Market offers various products made by this great art to people with the most reasonable price.
Khatam Kari Art
Khatam Kari is one of the traditional arts of Iran which has attracted a lot of fans by passing time. As handicrafts are the exhibition of thinking power of a society mixed with civilization, they can be good survival in the Industrial Era. Khatam Kari is a symbol of Iranian enthusiasm and is one of the most important cultural and economic products of the country. Artistic creativity is a feature of Iranian handicrafts. Khatam Kari is a handicraft of Isfahan which is made with some materials; such as brass, camel’s bone and wood. Buying Khatam Kari is more reasonable when you buy it from cities which produce it.
Khatam Kari Art of Isfahan
Khatam Kari art of Isfahan and Shiraz are well-known. Although a lot of time and effort is spent to make this beautiful art, the price of these handicrafts are cheap. If a lot of people who work in this field will be supported well, this art can be flourished and more people will work which increases the economy level of the country. Khatam Kari is the art of Isfahan and BazareMina online Market, located in Isfahan, has a variety of Khatam Kari products that attract the attention of every viewer.
Types of Khatam Kari Products
Khatam Kari is an art which is made of different materials and colors in a shape of triangle which are put next to each other to make a new design. Khatam Kari is a popular art which needs precision in its production. This art is not limited to different products; also a lot of historical buildings have this art in their structure. Different handicrafts which can be made by this art are Khatam Kari pen holder, clock, tissue holder, vase and different boxes for keeping different items. You can order every kind of Khatam Kari products from BazareMina online Market and receive your package at your address with the most reasonable price.