- نویسنده : امید حسینی
صنایع دستی اصفهان
صنایع دستی اصفهان شناخته شده ترین هنرهای دستی کشورمان است. امروزه خرید صنایع دستی اصفهان از هر کجای کشور بسادگی قابل انجام است. شناخته شده ترین هنرهای دستی اصفهان میناکاری اصفهان , فرش ، فیروزه کوبی , قلم زنی و … است. فروش صنایع دستی اصفهان نه تنها در داخل کشور بلکه خارج از ایران نیز مورد استقبال قرار گرفته است. صنایع دستی هر کشور نشان دهنده ذوق سرشار مردم هر کشور و هنر پیشینیان آن کشور می باشد. از گذشته تا کنون و در دوره های مختلف از صنایع دستی به عنوان پدیده ای بی نظیر یاد شده است. زمانی که هنوز ماشین اختراع نشده بود و زمانی که به ندرت از آن استفاده می کردند این صنایع دستی بود که باعث شکوفایی استعداد مردم می شد. با مشاهده صنایع دستی هر قوم می توان به رتبه صنعتگری آن قوم پی برد. سایت صنایع دستی اصفهان برای معرفی انواع محصولات هنری نصف جهان فعالیت می کند.
تماس با واحد فروش: 09019277512
در طی قرن های پیاپی صنایع دستی اصفهان پرچمدار هنر اصیل ایرانی بوده است. به همین دلیل می توان اصفهان را زادگاه صنایع دستی ایران دانست. هنرمند اصفهانی با ذوق سرشار ، پشتکار بی نظیر و قناعت توانسته تا صنایع دستی اصفهان را نه تنها به شهر های ایران بلکه به تمام جهان معرفی کند. و خریدارانی از تمامی کشور های جهان داشته باشد. مسافران ایرانی و توریست های خارجی همگی از صنایع دستی اصفهان استقبال می کنند و علاقه فراوانی به این دست سازه های زیبا دارند.
یکی از مراکز عمده ساخت صنایع دستی در ایران اصفهان است. از گذشته تا کنون از اصفهان به عنوان زادگاه هنر های دستی خاص و ویژه یاد می شود. از قرن ها پیش تا کنون هنر زیبای اصفهان را در کاشی کاری، گچ بری و خطاطی هایی که روی مناره های مساجد وجود دارند را شاهد بوده ایم. علاوه بر هنر معماری، اصفهان سرشار از هنر های دستی دیگری همچون نقره کاری، زری دوزی، ترمه، تحریر و تذهیب کتب مختلف، همگی اثبات می کنند که اصفهان مرکز صنایع دستی در ایران است.
از جمله صنابع دستی رایج در اصفهان می توان به و نساجی، زنجیره بافی، پولک دوزی، گلابتون دوزی، زرکشی، قالی بافی ، سیم کشی و … را نام برد. اوج شکوفایی و رونق صنایع دستی نام برده در دوره سلطنت شاهان صفوی بود. در طی دوریه سلطنت شاهان قاجار به دلیل بی توجهی آن ها به این هنر صنایع دستی رونق خود را از دست داد و کمتر مورد استفاده قرار گرفت. پس از انقلاب شروطه خواهان صنایع دستی نیز رونق خود را بازیافت.
اغلب صنایع دستی اصفهان از جمله : دوختنی های روی پارچه، فرش، ظروف قلمکاری و قلم زنی، و کاشی کاری ها نقوش خود را از دوران صفویه تاثیر گرفته اند. هنرمند اصفهانی با توجه به میزان مهارت و درکی که از آثار به جا مانده از دوره صفوی دارد و با چاشنی خلاقیت خود آثار خود را با الهام از نقوش صفوی خلق می کند.
از جمله صنایع دستی مهم اصفهان می توان موارد زیر را نام برد:
قالی بافی
قالی بافی یکی از مهم ترین صنایع دستی اصفهان است. در دوره صفوی اصفهان به عنوان یکی از مراکز بزرگ قالی بافی شناخته شده بود. در شهر اصفهان کارگاه های بسیاری وجود دارد که به ساخت قالی های زر بافت مشغول هستند. تعداد زیادی از هنرمندان اصفهان در فتنه افغان از دست رفتند و به همین دلیل رونق صنایع دستی به شدت کاهش یافته بود. اما پس از گذشت چند سال این صنعت دوباره رونق اولیه خود را بدست آورد. قالی بافی اصفهان در زمان قاجار مجددا احیا شد. اصفهان در طی جنگ جهانی اول یکی از بزرگترین مراکز تهیه قالیچه بود. بحران های اقتصادی پس از جنگ تاثیری در صنعت قالیبافی اصفهان نداشتند چرا که قالیچه های دست بافت اصفهانی با هزینه کمی در دسترس بودند.
رنگ های استفاده شده در قالی های اصفهان تنوع زیادی ندارد. هنرمندان اصفهانی در بافت قالی ها کمتر از رنگ های طبیعی استفاده می کنند و غالب رنگ های مصرفی آن ها معمولا از رنگ های شیمیایی دندانه ای است.
مردم ساکن در روستاهای اطراف اصفهان کم و بیش در خانه های خود دار قالی دارند و قالی و قالچیه های دست بافت خود را با طرح های سنتی رایج اصفهان که عموما شاه عباسی هستند می بافند. اغلب رنگ های استفاده شده در این قالی ها اسپرک، گنده، روناس، قارا، پوشت گردو، پوست انار، و گیاهان دیگر می باشد.
قالیچه های بختیاری و قالی های جوشقان از جمله دیگر توابع اصفهان هستند که به هنر قالی بافی مشغول هستند. البته بیشتر در روستاهای چهارمحال بختیاری و شهرکرد قالیچه های بختیاری یافت می شود. قالیچه ها و قالی های جوشقان نیز که از زمان صفوی شهرت بسیاری داشته اند. قدمت قالی بافی در جوشقان به قبل از صفوی باز می گردد. اما در زمان حکومت شاه عباس صنعت قالی بافی این منطقه رونق بسیاری پیدا کرد. در دوره شاه عباس کارگاه های شاهی بسیاری به بافت قالی در جوشقان مشغول بودند. جوشقان یکی از توابع کاشان محسوب می شد. که در آنجا به بافت قالی های ریز بافت و دو پوده می پرداختند. موزه های بسیاری در آمریکا و اروپا هستند که تعداد زیادی قالی جوشقان در آن ها قرار دارد.
زری و مخمل بافی
یکی از رشته های صنایع دستی اصفهان زرباف است که با نام های زَربَفْت یا زَری بافی نیز از آن یاد می شود. در این هنر پارچه ای بسیار خاص و زیبا ساخته می شود. در بافت این پارچه گران بها ظرافت بسیاری نهفته است. پود این پارچه گران بها از ابرشم رنگی و تار آن از ابریشم خالص است. در یکی از پود های این پارچه باید از نخ گلابتون استفاده کرد. نخ گلابتون در رنگ های نقره ای و طلایی وجود دارد. زربافت به عنوان نفیس ترین پارچه ایرانی شناخته می شود. که در گذشته از رونق بسیاری داشته است.
قلمکارسازی یکی از صنایع دستی اصفهان
یکی از صنایع دستی معروف اصفهان قلمکار سازی است که از دوره مغول ها پدید آمده و صدها سال شهرت و رونق بسیار داشته است. ایرانیان در دوره مغول نقاشی روی پارچه و پارچه های قلمکاری را اختراع کردند تا نظر خوانین مغول را جلب کنند. این هنر در زمان مغول پیدایش یافت و در دوره صفوی توسعه و رونق یافت.
اوج شکوفایی هنر قلمکاری در دوره صفوی بود. و در دوره قاجار رونق آن کم و کمتر شد. در زمان حکومت شاه عباس پارچه های قلمکاری مورد توجه افراد بسیاری قرار گرفتند و لباس های فاخر مردانه و زنانه از این پارچه تهیه می شدند. درباریان علاقه بسیاری به این پارچه ها داشتند و برای دوخت اکثر لباس های خود را از پارچه های اکلیلی یا قلمکارزر استفاده می کردند. در دوره شاه عباس در بازار قیصریه اصفهان حجره های مخصوصی برای تهیه پارچه لباس درباریان وجود داشت. قواره های پارچه قلمکار که در آن زمان دلگه نامیده می شد از این حجره ها تهیه می شدند.
امتیازات ویژه ای که رضا شاه برای هنرمندان و صنعتگران به خصوص صنعتگران قلمکار در نظر گرفته بود سبب شد تا صنعت قلم زنی رونق خود را دوباره بدست آورد. برخی از استادان قلمکاری به کمک یکدیگر شرکت تولید قلمکاری تاسیس کرده اند از موسسان این شرکت میتوان : حاج محمدرضا و حاج محمد تقی اخوان چیت ساز، مثل شیخ حریری مشهدی، برادران بیرجندی، عبدالخالق، و شیخ بهایی را نام برد.
قلمکار سازی
یکی از حرفه های مشهور و معروف اصفهان که طی سال ها شهرت جهانی داشته قلمکار سازی می باشد. در دوره مغول ها نقاشی روی پارچه و قلمکاری در ایران پدید آمد. اما اوج شکوفایی و رونق این هنر در دوره صفوی بود. اصفهان که در زمان صفوی پایتخت ایران بود. به مرکزی برای گردهمایی صنعتگران و هنرمندان سرتاسر ایران تبدیل شد. این هنرمندان با ورود خود به این شهر کوشیدند تا انواع و اقسام صنایع دستی مختلف از جمله قلمکاری را با بهترین کیفیت تولید کنند.
امروزه تولید قلمکاری بیشتر در اصفهان انجام می شود. و این شهر به عنوان مرکز قلمکاری شناخته شده است. اما رفته رفته به دلیل بی توجهی های مردم و مسئولین و استقبال نکردن از این هنر زیبا قلمکاری در حال فراموشی است.
به گفته یکی از اساتید سرشناس قلم زنی که از قلم زنان باتجربه و ماهر اصفهان است. قدمت قلم زنی در ایران به 400 سال پیش باز می گردد. استاد عباس ابراهیمی می گوید در گذشته برای قلم زنی و نقاشی روی پارچه از قلم استفاده می شد. سپس از مهر های چوبی برای قلم زنی استفاده کردند. امروزه نیز قلم زنی به همین روش صورت می گیرد.
برای انجام هنر قلکاری، هنرمند باید حداقل از ترکیب 5 رنگ در پارچه خود استفاده کند. پس از رسم نقوش و طرح های مورد نظر قلمکار برای تثبیت طرح پارچه را بخار می دهند مرحله بعد مربوط به شست و شوی پارچه است.در مرحله بعد که به آن پاتیل می گویند، پارچه را با استفاده از مواد خاصی به نام آلی زارین و پوسته انار پودر شده به مدت دو ساعت در آب جوش می جوشانند. در این مرحله پارچه رنگ کرمی زیبایی پیدا می کند.زمانی که مراحل گفته شده تکمیل شد، می توان از پارچه در دوخت وسایل مختلف استفاده کرد. پارچه قلمکار معمولا برای سجاده، زیرانداز، سفره، روتختی، رومیزی و … استفاده می شود.
قلمزنی
یکی از صنایع دستی پر طرفدار اصفهان که هنر دوستان بسیاری به آن علاقه دارند قلم زنی است. اصفهان در زمینه قلم زنی جایگاه ویژه ای دارد. و طی سال های گذشته این هنر در اصفهان پشیرفت چشمگیری داشته. و سبک کار های قلم زنی تحول شگرفی داشته است .
برای شروع قلم زنی ، فلز مورد نظر باید صیقل داده شده و تمیز باشد و از ضخامت کافی جهت قلم زنی برخوردار باشد. پس از انتخاب فلز مناسب جهت آماده کردن فلز برای قلم زنی روی آن قیر می ریزند. تا قلم به راحتی روی فلز بنشیند. سپس طرح مورد نظر خود را روی فلز می نشانند. پس از کامل شدن طرح قیر را با استفاده از گرم کردن یا سرد کردن از فلز جدا میکنند. بسته به اینکه فلزی را که قلم زنی کرده اند زیور آلات باشد یا ظرف آن را برش می زنند و یا اضافه قیر آن را به کمک نفت تمیز می کنند. آخرین مرحله مربوط به سیاه کاری است. در این مرحله طرح قلم زنی شده برای نمایش بهتر نقوشش با استفاده از دوده سیاه می شود. سالیان بسیاری از قلم زنی تنها برای ساخت وسایلی همچون شمعدان، آینه، گلدان و بشقاب استفاده می کردند. اما یکی از هنرمندان قلم زن اصفهانی به نام فرشاد ساعی توانسته نوآوری جالبی در قلم زنی داشته باشد. و از آن برای ساخت زیورآلات استفاده کند. او با نوآوری خود توانست قلم زنی را کاربردی تر کند و استفاده از این هنر را وسعت بیشتری ببخشد. فرهاد ساعی طرح های سنتی و اصیل ایرانی را جایگزین طرح های نامناسبی که جوانان از آن ها استفاده می کنند کرده است.
معرق چوب
معرق چوب رشته ای است که اکثر مردم در دنیا با آن آشنایی دارند. و در هر گوشه از جهان به نحوی این هنر انجام می شود. اما معرق ایرانی همچون فرش ایرانی ویژگی های خاص خود را دارد که آن را از معرق های سرتاسر جهان متمایز می کند. اما به دلیل کم لطفی و تبلیغ نکردن برای معرق اصفهان این هنر به اندازه فرش ایرانی در دنیا شناخته نشده است. یکی از هنرمندان اصفهانی که در زمینه صنایع دستی فعالیت می کند به نام پیام فرجاد، سبکی را در معرق کاری ایجاد کرد. که معرق کاری اصفهان را بیش از پیش متمایز تر کرد. سبک نقش برجسته پیام فرجاد نوآوری خاص در معرق کاری در تمام جهان بود.
طرح های معرق کاری برجسته به این صورت است که چوب ها از زیر رنگ بیرون می آیند. بنابراین چوب های سه میلیمتری روی تابلو ها قرار داده می شوند. و پس از آن با استفاده از قلم های ریز منبت که با نام قلم های چاقویی هم شناخته می شوند. نقش های برجسته روی کار پیاده سازی می شود.
یکی دیگر از وجه تمایز معرق اصفهان با دیگر معرق های موجود در سرتاسر دنیا این است که در معرق های خارجی از روکش چوب استفاده می شود. اما هنرمندان اصفهانی برای نقش های برجسته خود از چوب های سه میلی متری استفاده می کنند.
همچنین در کارهای معرق مرسوم در دنیا عمدتاً از روکش چوب استفاده میشود ولی در معرق نقش برجسته که یک سبک ایرانی اصفهانی است، چوبهای 3 میلیمتری برای اجرای کارها مورداستفاده قرار میگیرد.
خاتم سازی اصفهان
یکی دیگر از صنایع دستی محصر به فرد اصفهان خاتم کاری است. در خاتم کاری از مثلث های طرح دار کوچی استفاده می کنند. و به وسیله این مثلث ها به اشیا مورد نظر خود جلوه زیبایی می دهند. با قرار دادن مثلث ها در کنار همدیگر طرح های منظم هندسی را خلق میکنند. در واقع خاتم کاری هنر آراستن اشیا با استفاده از مثلث های متساوی الاضلاعی است که ضخامت 2 میلی متری دارند و از جنس مفتول برنج ،چوب، عاج، استخوان ساخته شده اند.
آثار به جا مانده از گذشته مانند: صندوقهای مقابر، درهای کاخها ،رحلهای قرآن، اثبات می کند که هنر خاتم کاری از دوره صفوی در اصفهان وجود داشته است. اما این هنر در اصفهان برای چندین سال از رونق افتاده بود و تنها در شیراز هنرمندان خاتم کاری به تولید آثار خود می پرداختند.
خاتم های اولیه معمولا از کنار هم قرار گرفتن مثلث های بزرگ ساخته می شد. اما با افزایش مهارت هنرمندان خاتم کار و پیشرفت تجهیزات مثلث ها کوچمتر و ظریف تر شد و طرح ها ظرافت و زیبایی یشتری پیدا کردند. تغییر و تحول در خاتم کاری از زمان پیدایش آن تا کنون کم نبوده است. در ساخت خاتم از مواد اولیه بسیار متنوعی استفاده می شود. در هیچکدام از صنایع دستی دگیر نمی توان چنین تنوعی را یافت. مواد اولیه خاتم کاری شامل: چوب نارنج، مفتول برنجی، تخته سه لایی ،سریشم گرم، روغن جلا، چوب فوفل، سریشم سرد، فیبر می باشد. علاوه بر موارد فوق برای محکم کردن کار از چفت و لولا نیز استفاده می شود. خاتم کاری برای در ساخت محصولات مختلفی همچون جعبه سیگار، جا کلیدی، جلد آلبوم، : قاب عکس، پیپ، جعبه لوازم آرایش، عصا و … استفاده می شود.
ساخت و قلمزنی فرآورده های مسی و برنجی
ساخت و قلمزنی محصولات نقره ای مسی و برنجی یکی دیگر از صنایع دستی اصفهان که رونق فراوانی در این شهر دارد. صنعتگرانی که به ساخت این محصولات می پردازند از برنج، نقره، مس و آلیاژ مس به عنوان مواد اولیه آثار خود استفاده می کنند. این هنرمندان مواد اولیه خود را از شرکت ملی نفت و شرکت برق منطقه خود تهیه می کنند. بخشی از این مواد اولیه نیز از کشور یوگسلاوی و سایر کشور ها تهیه می شود.
صنعتگران و هنرمندان قلم زن دو نوع ابزار برای کار خود دارند. بخشی از ابزار های آنان برای ساخت محصول استفاده می شود. و برخی دیگر نیز برای قلم زنی استفاده می شوند. ابزار های ساخت محصول عبارت اند از : ، موتور فرچه، سندان، دستگاه خم کاری، چکش و … ابزار هایی که قلم زن از آن ها برای قلم زنی استفاده می کند شامل : پرگار، چکش، دستگاه ذوب قیر و چند عدد قلم آهنی مخصوص.
در صنعت قلم زنی کارگاه هایی وجود دارد که تنها محصولات مسی، نقره و برنجی را برای انجام قلم زنی تهیه می کند. همچنین برخی از کارگاه ها نیز تنها کار قلم زنی روی این محصولات را انجام می دهند. و کارگاه های دیگر هم کار ساخت محصول و هم قلم زنی روی آن را انجام می دهند.
مسگری
یکی از صنایع دستی دیرینه ایران مسگری است. موزه ها از گذشته تا کنون انواع ظروف مسی دست ساز را در خود نگهداری می کنند. از آنجا که اولین فلزی که انسان کشف کرد مس بوده. مسگری نیز قدمت طولانی داشته و مردم از دیرباز به ساخت ظروف مسی می پرداختند. قدمت این هنر 5000 سال تخمین زده می شود. اولین هنرمندانی که به فلزکاری پرداخته اند ایرانیان بودند شهر های شیراز، کرمان، کاشان، زنجان و اصفهان را می توان به عنوان بزرگترین مراکز ساخت و تولید ظروف و اشیا با فلز دانست.
ملیله سازی
یکی از هنر های بسیار دقیق و ظریف در صنایع دستی اصفهان ملیله کاری است. ظرافت آثار هنر ملیله کاری، صرف وقت، دقت و حوصله بسیار بالایی را می طلبد. گاهی ممکن است زرگران و میناکاران حرفه ای گرد هم آیند تا یک ملیله کاری ظریف و زیبا مانند زیورآلاتی همچون گوشواره، را با ظرافت زیبایی هر چه بیشتر خلق کنند.
منبت کاری
منبت کاری نیز یکی از رشته های صنایع دستی است که سابقه طولانی دارد و از زمانی که انسان توانستابزاری پیدا کند تا چوب را بتراشد این هنر نیز پدید آمد.منبت به معنی فرج و خلل روی چوب و کنده کاری خاص است. این روز ها هنرمندان ایرانی بسیاری در سرتاسر ایران به منبت کاری می پردازند. و رونق آن در شهر های اصفهان و گلپایگان بیشتر است. البته هنرمندان منبت کار در نقوشی که برای خلق آثار خود استفاده می کنند . نقش های مدرن خارجی را جایگزین نقش های سنتی ایرانی که شامل نقوش ختایی، اسلیمی و گل و بوته است کرده اند. که جای تاسف دارد. چرا که کم کم این طرح های اصیل ایرانی به فراموشی سپرده می شوند.
نوع دیگری از هنر منبت کاری وجود دارد که در آن به جای کنده کاری روی چوب، تکه های مختلف چوب ها با رنگ های طبیعی مختلفی که دارند را برش می زنند و در کنار هم قرار می دهند. این گونه منبت کاری را می توان موزاییک کاری چوبی نامید. برای ساخت این دست آثار، رنگ زرد مورد نظر خود را از چوب های درخت شمشاد تهیه می کنند. و رنگ قرمز را هم از چوب درخت عناب. زمینه این نوع منبت کاری معمولا از چوب درختان جنگلی مانند درخت گردو استفاده می شود این چ.ب این درختان خود دارای طرح های طبیعی زیبایی است. در منبت کاری چوب از اهمیت بالایی برخوردار است چوب منبت کاری باید کیفیت بالایی داشته و بدون گره و محکم باشد. به همین دلیل از چوب های بقم، آبنوس، عناب، شمشاد، گردو استفاده می کنند. چوب های آبنوس و بقم بهترین گزینه برای منبت کاری هستند چرا که هم استحکام بیشتری دارند و هم چرب تر هستند. اما معمولا از چوب گردو استفاده می شود چون این نوع چوب به وفور یافت می شود.
نمدمالی
نمد را می توان نوعی زیر انداز پشمی دانست. در نمد خبری از بافت نیست نمد ها را با رطوبت، فشار و حرارت تهیه می کنند. علی رغم اینکه برای تهیه نمد و قالی به یک اندازه پشم مصرف می شود. اما نمد بسیار ارزان تر از قالی است. یکی از مراکز عمده تولید نمد در ایران شهر رضای اصفهان است.
گیوه بافی و گیوه دوزی
گیوه دوزی در استان اصفهان دیگر رواج سابق را ندارد و این هنر کم کم در حال فراموشی است. اندک گیوه دوزانی که در اصفهان مانده اند علاوه بر گیوه دوزی کفش ها را نیز تعمیر می کنند. برای ساخت یک گیوه باید رویه و تخت گیوه به صورت جداگانه ساخته شوند. و سپس رویه و تخت گیوه به هم متصل می شوند.
عبا بافی در نایین
شهری در شرق اصفهان به نام نایین وجود دارد که مردم آن به عبا بافی مشغول هستند. عبا بافی در این منطقه معمولا در محمدیه که نزدیک نایین است انجام می شود. اکثر عباهایی که در این منطقه تولید می شود به شهر های قم و مشهد و کشور های عربی برای فروش فرستاده می شوند. و تقریبا 25 درصد عباها در همان محل به فروش می رسند.
سفال و سرامیک سازی
یکی دیگر از صنایع دستی زیبا و منحصر به فرد اصفهان سرامیک و سفال است. شهر هایی که به طور گسترده به ساخت سفال می پردازند شهرضا و نطنز هستند. سفال شهر رضا شهرت بسیار زیادی دارد و طرفداران بسیاری دارد.
در سرامیک های شهر رضا بیشتر نقش های ماهی و گل و بوته دیده می شود. فلزاتی که به صورت اکسید شده در رنگ لعاب این سرامیک ها استفاده می شوند شامل : منگنز، آهن، کبالت می باشند. کارگاه های بسیاری برای ساخت سفال و سرامیک در اصفهان و نطنز وجود دارند. کارگاهی در نطنز وجود دارد که با استفاده از خاک استون ور توانسته تولیدات شگفت انگیزی داشته باشد.
پوست و پوستین دوزی:صنایع دستی اصفهان
یکی دیگر از صنایع دستی اصفهان وست دوزی است که البته دیگر رونق گذشته را ندارد. و کمتر شاهد این هنر هستیم. محصولات پوستی اصفهان به دلیل خصوصیات منحصر به فرد خود مانند: الیاف لطیف و ظرافت بسیار زیاد و همچنین رنگ سفید خالص طرفداران زیادی دارد. کاهش خریداران محصولات پوستی منجر به کاهش کارگاه های تولید این محصولات شده و رفته رفته این هنر نیز رو به فراموشی است.
سکمه دوزی و قلاب دوزی
قلاب دوزی و سکمه دوزی یکی دیگر از صنایع دستی زیبای اصفهان است. مواد اولیه ای که در قلاب دوزی و سکمه دوزی استفاده می شود. شامل : کتان ایرانی و خارجی و نخ پنبه ای است. نخ پنبه لازم برای سکمه دوزی و قلاب دوزی را معمولا از تهران تهیه می کنند. که به صورت عمامه ای یا کلاف است. برای ساخت این هنر بیشتر از کتان خارجی با عرض 140 متر استفاده می شود. محصولات سکمه دوزی و قلاب دوزی به صورت : زیربشقابی، زیر لیوانی، رومیزی های گرد و دستمال مورد استفاده قرار می گیرند.
نگارگری در اصفهان
نگارگری شاخه دیگری از درخت پر برگ و بار صنایع دستی اصفهان است. سابقه و قدمت نگاری گری در ایران بسیار زیاد است. تکامل و توسعه هنر نگتارگری در ایران را می توان دوره شاه عباس دوم دانست در آن زمان اصفهان به عنوان پایتخت هنر ایران تعیین شده بود. مواد اولیه ای که در نگار گری استفاده می شود شامل : استخوان، عاج، چوب و فیبر است.
نقره سازی یکی از صنایع دستی اصفهان
یکی دیگر از صنایع دستی که در اصفهان رونق بسیار دارد. نقره سازی است. کارگاه های زیادی در اصفهان به نقره سازی مشغول هستند. در این کارگاه ها قلمزنی روی نقره و دیگر فلزات مانند: مس و برنج انجام می شود. محصولاتی که در کارگاه های نقره سازی تولید می شوند : شامل : سرویسهای چند تکه، گلدان، سرویس چایخوری، شمعدان هستند.
میناکاری
مینا کاری نمونهای از صنایع دستی اصفهان است. به سختی میتوان زمان ظهور و رواج این هنر در ایران را مشخص کرد. به این دلیل که از دورانهای قبل از صفویه نمونهای از میناکاری در دست نیست و حتی از زمان صفویه نیز اثر قابل توجهی وجود ندارد؛ اما در زمان قاجار این هنر کم و بیش وجود داشته و از جمله اشیایی که میناکاری میشده میتوان به سرقلیان، کوزه قلیان و کوزه و بادگیر قلیان اشاره کرد.
میناکاری به عنوان یک صنعت در اصفهان از زمان پهلوی و حدود سال 1310 هجری شمسی رواج پیدا کرد. این هنر- صنعت توسط یکی از استادان شهیر و بنام اصفهان یعنی استاد شکرا.. صنیع زاده رواج پیدا کرد و شاگردانی به وسیله این استاد پرورش یافتند که هریک توانستند مرکز دیگری برای هنر میناکاری ایجاد کنند.
اشیایی که در زمان کنونی با هنر میناکاری به بازار عرضه میشود شامل جعبههای آرایش، قوطی سیگار، جعبههای خاتمکاری شده، بشقاب و گلدان در اندازههای متفاوت، انگشتر، گلوبند و گوشواره و تابلوهایی با اندازههای مختلف است که ترکیبی از هنر میناکاری با هنرهای دیگری مانند خاتمکاری، مینیاتور و طلاکاری هستند. اساسا میناکاری روی مس انجام میشود، اگرچه روی اشیای نقرهای یا طلایی هم میتوان آن را اجرا کرد.
کاشی سازی
یکی از اصلی ترین صنایع دستی در اصفهان کاشیسازی است. در این هنر طرحهای سنتی به خوبی حفظ شدهاند و با این وجود امروزه نیز طرفداران زیادی دارد. یکی از هنرهایی که به وسیله کاشی در استان اصفهان انجام میشود، کاشی معرق نام دارد. در این هنر کاشیها بریده شده و خرد میشوند و دوباره درکنار هم قرار میگیرند. طرحهای پیاده شده روی کاشیها پیچیده هستند و به همین دلیل هم کاشیساز نمیتواند به شکل ذهنی آنها را ترسیم کند. بنابراین صنعتگران طرحهای خود را به طراحان سفارش میدهند. پس از آماده سازی طرح مورد نظر، صنعتگران آن طرح را روی کاشی اجرا میکنند. به این صورت که ابتدا طرح را روی کاشی ساده قرار داده و روی خطوط آن سوزن فرو میکنند و با این کار طرح بر روی کاشی ساده برجای میماند. با ریختن گرد زغال روی سوراخهای ایجاد شده، طرح مورد نظر کاملا بر روی کاشی منتقل میشود. در مرحله بعد نقش ایجاد شده بر حسب سلیقه هنرمند رنگ آمیزی شده، برای پخت به کوره فرستاده میشود و پس از پخت، محصول آماده ارائه به بازار است.
گره چینی
یکی از شاخههای معماری و کاشیکاری سنتی، گرِهچینی است. در این هنر با کنار هم قرار دادن اشکال و لغتهای مختلف و با توجه به نقشی مشخص طرحهای زیبایی ایجاد میشود، این کار روی آجر یا مواد مشابه انجام میشود. باید توجه شود که گره چینی اختصاصی به معماری ندارد و میتواند از زیرشاخههای صنایع چوب هم ذکر شود. از آنجایی که هنر زیبای گرهچینی زحمت زیادی دارد، هزینه زیادی هم در بر دارد. نمونه هایی از این هنر اصیل را که بر روی چوب انجام شده، میتوانید در بارگاههای مقدس مانند آستان قدس رضوی یا حرم شاه عبدالعظیم مشاهده کنید.
گچبری
یکی از هنرهایی که به معماری وابسته است، هنر گچبری است. این هنر در هر زمان و در هر منطقه، شیوه خاصی داشته است. مواد اصلی که در این هنر بکار میرود، همانطور که از نام آن نیز برمیآید، گچ است. این هنر در ایران نیز متناسب با زمان و در طول تاریخ دچار تغییراتی شدهاست. بطور کلی گچ به خاطر ویژگیهایی مانند چسبندگی، کاربرد ساده، شکل پذیری، فراوانی، رنگ مناسب و ارزانی برای هنر بسیار مناسب است.
طلا کوبی روی فولاد
یکی از روشهای تزیین اجسام و اشیای فولادی طلاکوبی است. این هنر در اصفهان رواج دارد. فولاد علاوه بر کاربردهای معمولی که دارد، برای ساخت علم نیز استفاده میشود. این علمها در مراسم عزاداری حضرت امام حسین (ع)، استفاده میشوند و جلوی صف عزاداران حرکت داده میشوند. در علم علاوه بر تیغههای فولادی، پیکرههایی از حیوانات مخصوصا پرندگان و همچنین شمعدان، گلدان و… وجود دارد که همه آنها به میلهای متصل هستند که قاب به آن تکیه دارد. روی تیغههای علم مخصوصا تیغه وسط، اسامی متبرکه با هنر طلاکوبی درج میشود.
امروزه هنر طلاکوبی روی مجسمههای حیواناتی مانند شیر، کبوتر، آهو، طاووس و … صورت میگیرد. البته این مجسمهها با تقلید از پیکرههای علمهای عزاداری ساخته میشوند.
تولید تجهیزات مراسم تعزیه و سوگواری مربوط به رشته هنری علامت سازی میشود. معمولا از فولاد در این هنر استفاده میشود. فرآیند شکلدهی به صورت کاملا دستی و با چکش انجام میشود و نهایتا قطعه های تولید شده به هم وصل شده و کار پرداخت میشود.
از فولاد علاوه بر کاربردهای معمولی برای ساخت علم نیز استفاده میکنند. علم شامل تیغههای فولادی و همچنین پیکرههایی از حیوانات یا پرندگان و شمعدان و… است که همه این قطعات به میلهای متصل هستند که قاب به آن تکیه دارد. روی تیغههای علم مخصوصا تیغه وسط که از بقیه تیغهها بلندتر است، اسما متبرکهای با هنر طلاکوبی نقش بسته است.
سوزن دوزی
سوزندوزی از جمله صنایع دستی استان اصفهان است که تولید آن بیشتر مربوط به خانمها میشود. در این هنر محصولاتی مانند کلاه، کمربند، جلیقه، زیر لیوانی، کفش و… تولید میشود. نقشهای مورد استفاده هنرمند معمولا ذهنی و با الهام از بینش شخصی از طبیعت بوده و غالبا دارای گلبوته هایی است.
مینیاتور
مینیاتور هنری است که از گذشتههای دور در کشور ما وجود داشته است. این هنر در واقع نوعی نقاشی است که در معماری برای تزئین دیوارها و یا در تهیه تابلوها از آن استفاده میشود.
صحافی
صحافی هنر اتصال ورقههای کتاب و نهایتا قراردادن آنها در پوششی به نام جلد است. این عمل را میتوان با ماشین یا با دست انجام داد. در گذشته معمولا این کار به دست هنرمند و با ذوق و سلیقه خاصی انجام میشد. بدین ترتیب هر هنرمند بر اساس سلیقه خاص خود آثاری را خلق کردهاند که نمونههایی از آنها را میتوانید در موزهها مشاهده کنید.
قدیمیترین نسخههای صحافی، مربوط به انجیل در شش قرن قبل از میلاد میباشد که در مصر نوشته شدهاند. جنس کاغذ این نسخهها پاپیروس است و روی آن با چرم پوشانده شده است. در هنر صحافی، جلدها متناسب با شکل ساخت آن به انواع متفاوتی تقسیم میشوند که هر کدام از انواع آنها در طول زمان و بر اثر پیشرفت جلدسازی بوجود آمدهاند.
• جلدهای سوخت
• جلدهای ضربی
• جلدهای لاکی
لاکی روغنی
تولیدات هنر لاکی روغنی بسیار متنوع هستند. قلمدان سازی یکی از این تولیدات است. هنر قلمدان سازی و حتی خود قلمدان در سنت و فرهنگ کهن ایرانی ریشه دارد. شاهدی برای این ادعا نقشهای تذهیب و منبتکاری نفیسی است که توسط بزرگان این هنر بر جعبههای قلمدان قدیمی ایجاد شدهاست. علاوه بر این قلمدان یکی از کلیدیترین ابزارهای نوشتن بوده و همچنین میتوانست تاثیر بسزایی در تشویق مردم به یادگیری خطاطی و خوشنویسی داشته باشد. از دوران صفویه هنر قلمدانسازی رواج بیشتری پیدا کرد. بدین صورت که آثار بجای مانده از این دوران از اصیلترین آثار هنری ایران باستان به حساب میآیند.
قلمدانها از نظر اندازه به چهار نوع تقسیم میشوند:
الف) قلمدان کوچک یا همان نیم بهره با ابعاد 2*13 سانتیمتر
ب) قلمدان متوسط که یک بهره نیز نام دارد با ابعاد 7/3*21 سانتیمتر
ج) قلمدان عادی یا دو بهره با ابعاد 4/4*5/23 سانتیمتر
د) قلمدان بزرگ که حدودا اندازه جعبه قلمدان است و ابعاد آن 5/5*28 سانتیمتر است و سه بهره نام دارد.
از جمله استادان قلمدانساز مشهور که در دوره قاجار زندگی میکردهاند میرزا ابوالقاسم طباطبائی، مشهدی حسن تهرانی، عبدالحسین مقواساز اصفهانی و کریم مقواساز بودند. آنها قلمدانهای مقوایی میساختند.
از تولیدات دیگر لاکی روغنی جلدسازی و قاب آئینه است. پاپیه ماشیه، نوعی هنر لاکی روغنی است که روی کاغذ انجام میشود. این واژه در اصل فرانسوی است و معنای آن کاغذ فشرده است. در اصطلاح این واژه برای اشیای مقوایی که با نگارگری آراسته میشوند و سپس با پوششی از لاک مخصوص پوشانده میشوند، کاربرد دارد. این هنر در زمانهای گذشته «نقاشی روغن» یا «لاکی» نام داشته است، اما زمان ظهور آن مشخص نیست. آنچه از آثار تاریخی به دست میآید آن است که تا بعد از زمان سلجوقیه همه نسخههای خطی جلد ساده چرمی یا ضربی داشتهاند و نقوش اسلیمی نداشتهاند.
در زمان ایلخانی، هرات کانون تالیف و تحقیق بودهاست. در این دوران هم جلدها معمولا چرمی ساده یا ضربی و بدون نقوش اسلیمی بودهاند.
در این دوره برای آراستن جلد کتب از خطوط ختایی استفاده میشده است و تا آن دوره هنر پاپیه ماشه در ایران شهرتی نداشته است. طبق اسناد موجود، این هنر از زمان صفویه وارد ایران شد و به همراه سایر صنایع دستی سیر تکاملی خود را پیمود.
ابریشم دوزی
ابریشم دوزی هنر دوختن با ابریشم طبیعی بر روی پارچه و با استفاده از طرحهای مشخص است. در زمانهای گذشته ارزشهای قبیلهای اهمیت خاصی داشته و افراد قبیله موظف به حفظ آنها بودهاند. یکی از این تلاشها، دوختن علایم مخصوص به خود بر روی پارچه بود. بدین ترتیب اشکال متنوعی به روشهای مختلفی مانند گلابتوندوزی، ابریشم دوزی، قلابدوزی، ملیله دوزی و… ایجاد شد.
سوزندوی در ایران بسیار شهرت پیدا کرد، بطوری که نه تنها اعراب، بلکه یونان، روم و قسطنطنیه نیز رقیبی برای آن به شمار میآمدند. با بررسی تاریخ مبادله کالاها در ایران از دوران هخامنشی تا صفویه متوجه میشویم، سوزندوزی ایرانی یکی از باارزشترین کالاهایی بوده که از ایران به غرب برده می شده است.
هنر سوزن دوزی ایرانی تنوع زیادی داشته که این گستردگی به دلیل موقعیت خاص جغرافیایی و تاریخی این سرزمین، حمله ملتهای دیگر به آن و اهمیت سوق الجیشی آن است. در حال حاضر آثار ارزشمندی از سوزن دوزی برجای مانده که فقط بخش کوچکی از این هنر بزرگ بوده و نشان دهنده فرهنگ و قومیت ایرانی در زمان خود است.
یکی از مصداقهای سوزندوزی، ابریشمدوزی است که در مناطق مختلف ایران وجود دارد .ابریشم نوعی ماده طبیعی است که توسط کرم ابریشم تولید میشود، به این شکل که کرم ابریشم این ماده را از غدههای خود به شکل تارهایی باریک ترشح میکند و به وسیله آن پیله خود را به شکل بیضی میسازد. برای به دست آوردن ابریشم، باید پیلهها را گرم کرد و سپس ریسید. بدین ترتیب افریشم یا بریشم به دست میآید.
ابریشم مادهای پروتئینی است که در نهایت با انجماد موادی که کرم ترشح میکند بدست میآید. این ماده از رشتههایی تشکیل شده که در آن دو فلامنت موازی توسط صمغ به هم چسبیده شده اند.
در دوران صدر اسلام، به خاطر نهی از استفاده از تجملات، لباسهای ابریشمی از بین رفته بود، اما نخهای ابریشمی برای دوخت همچنان استفاده میشد.
قدیمی ترین اثر گلدوزی ایران مربوط به دوران سلجوقی و سال ۴۵۱هجری قمری است که امروزه در موزه ایران باستان وجود دارد. در این دوره تاریخی ابریشم دوزی رونق فراوانی یافت و شاهد این ادعا نمونههایی از دوخت و پارچه است که در سالهای اخیر تعدادی از آنها در شهر ری بدست آمده و مجموعههای مختلفی از آن نگهداری میشود.
در ابریشم دوزی نقشها و طرحهای نامحدودی استفاده میشود. برای مثال نقشهای مینیاتوری، انسانی، حیوانی، شکارگاهی، گرفت و گیر، گل و بوته، گل و مرغ، فرهنگ عامه، انواع ۶۰ گانه بته جغه ها، نقوش هندسی، اسلیمیها و… مورد استفاده است. این هنر اغلب در تابلوهای تزئینی، تزئین لباس، کیف، رومیزی، پرده، کفش، سجاده، روتختی و ملحفه، کیسه پول، جای شانه و قلمدان و … کاربرد دارد.
ضریح سازی
یکی دیگر از صنایع دستی اصفهان ضریح سازی است. ضریح در اصطلاح فارسی صندوقی است که بر قبر و گرداگرد آن قرار میگیرد. این واژه معمولا با عنوانهایی مثل صندوق حایل یا حفاظ محجر همراه است. در مورد ضریح در فرهنگ فارسی این چنین آمده است: ضریح صندوق شبکهداری است که روی مزار اولیا و بزرگان نصب می شود.
در ساخت ضریح بطور کلی نکاتی باید رعایت شود که از آن جمله میتوان نکات زیر را نام برد: ذکر عامل تقدس، استفاده از کتیبههای قرآنی و طلا و عدم کاربرد صورت در طرحها، ، نقش سوره هایی مانند یاسین و الرحمن و آیههای تطهیر یا نور، استفاده از عددها و سمبل آنها، استفاده از نام بانی و تاریخ ساخت، علامتی برای شاخص ضریح و صاحب آن و ذکر مدفونین دیگر در ضریح.
فیروزه کوبی
یکی از رشته های صنایع دستی که سابقه تاریخی زیادی ندارد فیروزه کوبی است. امروزه نیز این هنر تولید محدودی دارد. به همین دلیل با وجود زیبایی خاصی که دارد، فیروزه کوبی آنطور که باید شناخته نشده است.
سابقه هنر فیروزه کوبی تقریبا به 70 سال قبل برمیگردد. در آن دوره صنعتگری که «یوسف حکیمان» نام داشت و به محمد رضا معروف بود، هنر فیروزه کوبی بر روی زینت آلاتی مثل دستبند، گوشواره و گل سینه را در مشهد شروع کرد. صنعتگر دیگری بنام«حاج داداش» این صنعت را حدود 20 سال بعد، از مشهد به اصفهان برد.
امروزه صنعت فیروزه کوبی تنها در شهر اصفهان رواج دارد و هنرمندان این رشته هم محدود هستند.
فیروزه کوبی در اصفهان به غیر از جواهرات در ظرفهایی مانند لیوان، بشقاب، کاسه و… نیز کاربرد دارد. یکی از کارهایی که در صنعت فیروزه کوبی باید انجام شود، تهیه «زیرساخت» است. این کار باید به طور جداگانه در کارگاه زرگری انجام شود.
فرآورده هنر فیروزه کوبی که شامل زیور آلات یا ظروف میشود، شیئی است ازجنس مس، برنج، نقره یا برنز که قطعات ریزی از سنگ فیروزه روی سطوح آن به شکل موزاییک و در کنار هم قرار داده شده اند. با این کار جلوه خاصی به آن داده میشود. تولید یک فرآورده فیروزهکوبی بطور کلی شامل دو مرحله است:
1) زرگری
2)فیروزه کوبی
فیروزه کوب برای اجرای هنر خود از ابراز و وسایلی استفاده میکند. این ابزار شامل چکش، دریل، قالب، چراغ گاز، چراغ بنزینی، انبردست، گاز انبر، پنس، منقاش، لوله های مختلف فلزی، سوهان و سنگ سمباده است.نکته مهم در فیروزه کوبی قرار دادن صحیح فیروزه روی سطح فلز است، بطوری که محکم باشد و زمانی که قطعات فیروزه پرداخت میشوند از آن جدا نشود. نکته دیگر آن که هر قدر محصول فیروزهکوبی شده پرکارتر باشد و قطعه های سنگ با نظم بیشتری در کنار یکدیگر نصب شده باشند و همچنین فاصله کمتری در بین آنها دیده شود، ارزش هنری کار بیشتر خواهد بود.
Handicrafts of Isfahan
Handicrafts of every city show its great involvement of people and art which has a lot of positive impact on life of people. Isfahan as the birthplace of art in Iran has great handicrafts in different artistic fields by help of professional masters. BazareMina online Market has a variety of these products which can be bought online.
Handicrafts of Isfahan
Handicrafts of Isfahan are the most well-known arts in Iran. The most famous ones are MinaKari (enameled), carpet and Firoozeh Koobi (turquoise). Buying these products is possible from Iran and other countries around the world because foreigners are also interested in these artistic products. Handicrafts of every country are a representation of abundant emotion and love of a culture. For long years, before invention of mechanical tools, people showed their talents and nowadays people take advantage of machines to facilitate their tasks to make a magnificent piece of art. If you want to see different handicrafts of Isfahan, center of art and culture, visit BazareMina online Market.
History of Handicrafts in Isfahan
The birthplace of handicrafts in Iran is Isfahan, a city which is famous for its professional masters in different fields of making handicrafts; those who have devoted all their lives to flourish this industry and make it well-known around the world. All tourists and travellers who visit Isfahan are keen on buying different handicrafts based on their taste and interest. Centuries ago, skillful masters of Isfahan used colorful tiles to make a special design on domes, mosques and churches. Also, producing different fabrics has been started from the past when people wanted to make different clothes for different social levels.
Positive Impact of Handicrafts
Most of the handicrafts of Isfahan were emerged in Safavid Era when art and culture of this region flourished. Walking in the handicrafts mall of Isfahan will give you a great sense to understand some parts of emotion and respect hidden in the hearts of Isfahani people to the artistic aspect of handicrafts. If you cannot travel to this beautiful city, you can visit BazareMina online Market and see different artistic products which can be bought in this beautiful city of art and culture.
بازار مینا BazareMina.ir