- نویسنده : امید حسینی
پل خواجو اصفهان ( Khaju Bridge ) که به نام پل بابا رکن دین نیز شناخنته می شود و در دهه های مختلف نام های متعددی داشته است بر روی رودخانه زاینده رود در شهر اصفهان بنا شده است. این پل در قسمت شرقی سی و سه پل قرار گرفته است. عجایب پل خواجو بسیار است . این پل ار نظر سبک معماری ، تقارن و دوام دارای ویژگی های منحصر به فرد و زیبایی بسیاری است. ما بصورت گذرا به تاریخچه پل خواجو اشاره خواهیم کرد. پل خواجو در تاریخ 15 دی سال 1310 هجری شمسی به عنوان آثار ملی کشور عزیزمان ایران ثبت شده است. پل خواجو در شب زیبایی خاصی داشته و محلی برای دورهمی مردم می باشد. اصفهان شهر گنبدهای نیلگون و هنرهای دستی handmade art ایران است.
تاریخچه پل خواجو
نام پل خواجو در واقع تحریف شده ی کلمه خواجه است این نام بر اساس لقبی که به بزرگان دوره صفوی داده بودند انتخاب شده است. پایه ی و زیر بنای پل خواجو در اواخر دوره ی تیموری وجود داشته است اما آنچه که امروزه ما از این پل می بینم در دوره شاه عباس دوم ساخته شده است. در قسمت میانی این پل ساختمانی را مشاهده می کنید که به نام بیگلر بیکی معروف است و دارای طاق های بسیار زیبای نقاشی شده ای است که دوام و زیبایی خود را تا به امروز حفظ کرده است. این ساختمان محلی برای استراحت موقت خانواده سلطنتی شاه صفوی بوده است.
در نوشته های تارونیه، گردشگر اروپایی درباره این پل آماده است که: هیچ کدام از قسمت های رودخانه منظره ای به زیبایی منظره ی این پل ندارد. در دو طرف این رودخانه دو خانه وجود داشت که متعلق به شاه عباس بود به دلیل عمق زیادی که رودخانه داشت ناچار بودند تا از خیابان چهار باغ بگذرند شاه عباس برای کوتاه شدن مسیر رفت و آمد دستور داد تا پل خواجو را در سال 1057 هجری بر روی زاینده رود بسازند. در سال 1077 پس از اتمام ساخت این پل به نام حسن بیک نامیده شد.
معرفی پل خواجوی اصفهان
در کتاب عباسنامه نوشته محمد طاهر وحید قزوینی آمده است که زمانی که کار ساخت پل خواجو به پایان رسید شاه عباس، مقصود بیک سفره چی را برای آذین بستن و گلریزان کردن پل انتخاب کرد و هر کدام از امرای محل به تزیین یک طاق پل گماشت
بابا محمد علی اصفهانی شعری در رابطه با ساختن سد و دریاچه روی پل خواجو سروده است که در زیر برای شما نقل کرده ایم:
ندانم چون کنم تعریف آن پل کزو ایجاد شد راه توکل
شکوه بحر اگر آنجا کشد سر جهد مانند میمونی ز چنبر
پل خواجو در سال 1060 به دستور شاه عباس دوم بنا شد و در سال 1368 هجری قمری ساخت سد روی این پل صورت گرفت. کاربرد پل خواجو تنها به عبور و مرور مردم و قافله ها محدود نمی شود در حقیقت پل خواجو نقش مهمی در تفریح و گردش مردم و شاه داشته است. با توجه به آنچه که از کتاب قصص الخاقانی بدست آمده این پل در سال پس از تاسیس به نام پل شاهی مشهور بوده است.
نویسنده کتاب تاریخ اصفهان در کتاب خود در رابطه با این پل آورده است که : بنیان این پل پیش از عجم ها وجود داشته است البته تاریخی دقیقی وجود ندراد اما چیزی که مسلم است این است که قطعا پیش از اسلام پایه و بنایی از پل خواجو وجود داشته است و دوره ترکمان ها پل خواجو دست خوش تعمییراتی قرار گرفته است و در زمان صفویه طبقه دوم این پل بنا شده است بر روی طبقه دوم این پل در زمان بیگلربیگی بالا خانه ای به همین نام ساخته شده بود البته این بنا در سال 1310 هجری قمری به دست ظلالسلطان تخریب شد
نام های پل خواجو
در دوره های مختلف اسامی متعددی روی این پل گذاشته اند که : پل خواجو، گبرها، شیراز، بابا رکن الدین، حسن آباد، پل شاهی و تیموری شماری از آن ها هستند.
در نزدیکی جاده قدیم شیراز مکانی به نام تخت فولاد قرار دارد که مقبره بابا رکن الدین عارف مشهور سال 769 هجری قمری قرار دارد مزار این عارف بزرگ همواره مورد توجه و عنایت مردم و عابران بوده است از این رو این پل به نام بابا پل رکن الدین نام گرفت .
همچنین علت نامگذاری این پل به نام پل خواجو همنشینی محله خواجو در کنار این پل است
پل شیراز : به دلیل قرار گرفتن این پل در مسیر جاده اصفهان به شیراز
پل گبر ها : به دلیل اینکه گبر ها از طریق این پل به محله خود می رفتند.
پل حسن آباد : محله خواجو در زمان قدیم به نام حسن آباد شناخته می شد.
پل شاهی : به این خاطر که شاه عباس دوم ساخت پل خواجو را در سال 1060 به اتمام رساند و آراسته و شاهانه کرد به پل شاهی معروف شد.
پل تیموری : به دلیل اینکه دستور ساخت این پل توسط تیمور به دامادش حسن خان داده شده بود..
مشخصات معماری پل خواجو
پل خواجو از مصالحی مانند سنگ و آجر ساخته شده است. و دارای 26 چشمه و 21 جوی است طول پل خواجو 133 متر و عرض آن 12 متر است و طول معبر آن 7.5 متر است. این پل یکی از جاذبه های معماری محسوب می شود و دارای استحکام فوق العاده ای است.ارتفاع ستون های این پل بالغ بر 20 متر است و طول سنگ های آن بیش از 2 متر است. مقابل سقف و دیوار های این پل برجستگی ها و فرو رفتگی هایی وجود دارد این پل داری چهار طبقه است هر طرف این پل دارای 51 غرفه کوچک و بزرگ است.
دو صفحه صاف سنگی در بخش شرقی پل قرار گرفته است وسط این صفحه ها تقریبا کف رودخانه سنگ فرش بزرگی به چشم می خورد 11 پله تا رسیدن به کف رودخانه وجود دارد. در بخش شرقی هر دو طرف پل دو شیر سنگی از زمان های دور وجود دارد که بخاطر بی توجهی و دستکاری های مردم آسیب هایی دیده اند. طبقه بالایی این پل را سال ها پیش تخریب کرده اند اما غرفه ها و طاق های بخش میانی پل هنوز طلاکاری و نقاشی های دوره صفوی را در خود نگه داشته است. در دو طرف بخش وسطی پل دو راه پله وجود دارد که از طریق ان می توان به طبقه رفت. قسمت های عقبی و کناری این پل به وسیله خشت های هفت رنگ تزیین شده اند البته بخاطر تغییرات آب و هوایی و باد و باران اغلب این تزیینات از بین رفته اند.
ویژگی های پل خواجو
یکی از ویژگی های منحصر فرد این پل در زمان خود وجود سدی است که همزمان با ساخت این پل در آن قرار گرفته است و در زمان لزوم چشمه های پایین را می بستند و آب بالا می آمد واین پل کار سد و دریاچه را انجام می داد. دریاچه ای که با بستن سد به وجود می آمد و مناظر زیبا و باغ های اطراف این پل بسیار زیبا و تماشایی هستند. معماری خاص و کاشی کاری های بی نظیر آن این پل باعث شده تا از دیگر پل های زاینده رود شهرت بیشتری داشته باشد. اگر از فراز آسمان به پل خواجو بنگرید عقابی را می بنید که بال های خود را باز کرده است شاه نشین پل در واقع سر عقاب است و کنگره های موجود در طبقه های مختلف پل مانند پر های عقاب هستند
پل خواجو به دلیل سد و بند هایی که دارد از زیباترین پل های جهان در دوره صفوی بوده است. در سمت شرقی و غربی این پل دو ساختمان ساخته شده است که دارای چندین اتاق تقاشی شده می باشد. این ساختمان ها مکانی برای استقرار بزرگان و امیرانی بوده است که برای دیدن مسابقات شنا و قایقرانی دریاچه دعوت می شدند.
قرینه سازی در پل خواجو
تاریخ ایران مملو از آثار فاخر و پدیده های بی نظیری در زمینه های: فلسفه، عرفان، مهندسی، معماری ، هنری ، مذهبی و … است که همگی دارای مفاهیم یا ویژگی های بصری متقارن هستند. قطعا این تقارن موجود در هنر دست هنرمندان و عارفان باستانی همگی از روی فکر و اندیشه بوده است. این قرینه سازی در پل خواجو نیز وجود دارد که یکی از شگفتی های معماری از گذشته تا کنون محسوب می شود.
نویسنده : حسین نیکدل
آدرس پل خواجو اصفهان : اصفهان , میدان خواجو , پل خواجو